Η φήμη του πλοιάρχου Scott, ως ενός αδέξιου ηγέτη που καταδίκασε σε αποτυχία την αποστολή από τα δικά του λάθη, εξαιτίας προκαταλήψεων και έλλειψης προνοητικότητας, ίσως θα πρέπει να επανεξεταστούν κάτω από το φως πρόσφατης έρευνας σχετικά με τις καιρικές συνθήκες που επικρατούσαν στη διάρκεια του πολικού ταξιδιού του, όπως συμπεραίνει η συγγραφέας ενός βιβλίου που εκδόθηκε πρόσφατα.

Η Δρ Susan Solomon, επιστήμονας της Αμερικανικής Εθνικής Θαλάσσιας & Ατμοσφαιρικής Διοίκησης (ΝΟΑΑ), στο Boulder του Colorado στις ΗΠΑ, ανάλυσε τα μετεωρολογικά δεδομένα από αυτόματους σταθμούς μετρήσεων στην Ανταρκτική, για τα τελευταία 17 χρόνια και συνέκρινε τα δεδομένα με πληροφορίες για τον καρό, από τα ημερολόγια και τις επιστολές των ανδρών που συμμετείχαν στην αποστολή του Scott.

Σ ένα βιβλίο που κυκλοφόρησε πρόσφατα The Coldest March και ο τίτλος του οποίου ‘παίζει’ με τη διπλή σημασία της λέξης march (Πορεία, Μάρτιος), η Solomon υποστηρίζει ότι ένα εξαιρετικά παράξενο χρονικό διάστημα υπερβολικού κρύου, ήταν ο αποφασιστικός παράγοντας για το θάνατο του πλοιάρχου Scott και μερικών από τους συμπατριώτες του, στο μοιραίο ταξίδι τους στο Νότιο Πόλο.

Λέει ότι ο Scott είχε μια αξιοθαύμαστη αντίληψη της μετεωρολογίας και είχε προετοιμαστεί ικανοποιητικά για φυσιολογικές Ανταρκτικές συνθήκες. Όμως, για τρεις εβδομάδες το Μάρτιο του 1912, οι άνδρες της ομάδας που επέστρεφε από το Νότιο Πόλο, συνάντησαν θερμοκρασίες -40οC, σε μια περίοδο του χρόνου, όπου οι φυσιολογικές τιμές δεν ξεπερνούν τους -30οC. 

«Η ειρωνεία μ αυτό που συνέβη στον Scott, είναι ότι παρά το γεγονός πως αυτός και οι άνδρες του ήταν εξαιρετικοί επιστήμονες και γνώριζαν τι θερμοκρασίες περίπου επικρατούν το Μάρτιο, συνάντησαν πολύ ασυνήθιστες μετεωρολογικές συνθήκες», είπε η Δρ Solomon στο BBC News Online. 

«Αυτό τους δημιούργησε τρομερά προβλήματα: κρυοπαγήματα, έλλειψη ανέμου που θα τους βοηθούσε να κινηθούν με τη χρήση ιστίων (πανιά) στα οποία υπολόγιζαν κι αυτό γιατί όταν έχει άπνοια η θερμοκρασία πέφτει ακόμα περισσότερο (Σημ. η άπνοια ευνοεί την κατακόρυφη πτώση της θερμοκρασίας). Και το χιόνι έγινε σαν γυαλόχαρτο σε τέτοιες συνθήκες. Υπήρχε ένα τριπλό εμπόδιο που καθιστούσε αδύνατο γι αυτούς το στόχο των 25-30 χιλιομέτρων την ημέρα, που χρειαζόταν να διανύσουν για να επιζήσουν» είπε η Solomon. «Αντί γι αυτό, έκαναν μόνο 8-13 χιλιόμετρα, σέρνοντας μάλιστα ένα έλκηθρο που ζύγιζε σαν μολύβι».

Τα νέα δεδομένα που αναλύθηκαν από την Δρα Solomon προέρχονται από «αυτόματους» μετεωρολογικούς σταθμούς, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στην ήπειρο της Ανταρκτικής από ερευνητές του Πανεπιστημίου του Wisconsin στις αρχές της δεκαετίας του ’80, ένας απ αυτούς μάλιστα βρίσκεται μόλις 48 χιλιόμετρα απ το σημείο όπου η ομάδα του Scott άφησε την τελευταία της πνοή. 

Σ αυτό το σταθμό, υπάρχουν διαθέσιμα δεδομένα του καιρού για τα τελευταία 17 χρόνια. Από τις θερμοκρασίες που καταγράφηκαν, αυτές που είναι παρόμοιες μ εκείνες που έζησε ο Scott και οι σύντροφοί του, σημειώθηκαν μόνο σε μία χρονιά από τις δεκαεφτά. «Ήταν εντελώς καταστροφικές συνθήκες» είπε η Δρ Solomon.

Η εκτίμησή της για τον Scott είναι πολύ διαφορετική απ αυτήν που παρουσιάστηκε από τον Roland Huntford στο βιβλίο του για τους Scott και Amundsen που προκάλεσε τόση αίσθηση όταν πρωτοκυκλοφόρησε το 1979. Πρόσφατα κυκλοφόρησε και πάλι, με τον τίτλο The Last Place on Earth και στον πρόλογο αυτής της τελευταίας έκδοσης, ο ταξιδιωτικός συγγραφέας Paul Theroux συνεχίζοντας την παράδοση της αμαύρωσης της φήμης του Scott, τον περιγράφει σαν «…ανασφαλή, σκοτεινό, πανικόβλητο, χωρίς αίσθηση χιούμορ, αινιγματικό, απροετοίμαστο και αδέξιο, με την έννοια του εντελώς αδέξιου που καταστρέφει τα πάντα, δραματοποιώντας την κατάσταση».

Θα ήταν ψέμα αν πίστευε κανείς πως οι απόγονοι του Scott είναι ικανοποιημένοι με την εικόνα που παρουσιάζεται στο βιβλίο του Huntford. Ο Falcon Scott, εγγονός του διάσημου εξερευνητή καλωσόρισε την έκδοση του βιβλίου της Solomon, το οποίο αποτελεί ένα πιο ευνοϊκό απολογισμό του μοιραίου ταξιδιού.

«Είμαστε πολύ ικανοποιημένοι από αυτό το βιβλίο» είπε στο BBC ο Falcon Scott «πάντα πιστεύαμε ότι ο καιρός ήταν κακός –αυτό φαίνεται παντού στα ημερολόγιά του- αλλά δεν ξέραμε πόσο ασυνήθιστος ήταν». Καταδίκασε τα «σκουπίδια» που γράφτηκαν για τον παππού του στο παρελθόν. «Αυτό το βιβλίο δίνει μια σωστή κατεύθυνση προς την αλήθεια».

Ο Huntford όμως επιμένει στη δική του ερμηνεία για την κούρσα προς το Νότιο Πόλο και λέγοντας πως ο Scott και οι άνδρες του θα έπρεπε να έχουν προετοιμαστεί καλύτερα για τις ακραίες συνθήκες της Ανταρκτικής. «Όταν ο Αμούδσεν πήγε νότια προετοιμάστηκε με βάση το χειρότερο σενάριο ενώ την ίδια στιγμή, ο Σκοτ υπολόγισε τις καλύτερες δυνατές συνθήκες».

Ο Huntford υποστηρίζει ότι δεν μπορεί να σταθεί το επιχείρημα της Δρος Solomon, ότι οι χαμηλές θερμοκρασίες έκαναν τη μετακίνηση με τα σκι εξαιρετικά δύσκολη. Λέει ότι η δυσκολία αυτή έχει να κάνει με τον τύπο του χιονιού και μόνο. Υποστήριξε ότι τα προβλήματα στο σκι για τον Scott και τους συντρόφους του, είχαν να κάνουν περισσότερο με την έλλειψη εμπειρίας και τον ανεπαρκή εξοπλισμό και ρουχισμό.

«Η ομάδα του Scott είχε αθροιστική εμπειρία 6 χρόνων σκι για το σύνολο των πέντε, όταν η αντίστοιχη πεντάδα του Amundsen είχε 100 χρόνια», είπε. Σημειώνει ακόμα, ότι η ομάδα του Amundsen αρνήθηκε να κάνει πορεία πιο αργά από τα μέσα Φεβρουαρίου, πολύ πριν έρθουν οι χαμηλότερες θερμοκρασίες του Μαρτίου, που αντιμετώπισε ο Scott. 

Ο Huntford λέει ότι η γνώμη του για τον Scott δεν επηρεάστηκε καθόλου μετά και την τελευταία έρευνα. «Παραμένω σταθερός σε όλα αυτά που έχω γράψει. Η πραγματικότητα είναι ότι ο Scott και οι υπόλοιποι της ομάδας, με εξαίρεση τον Meares τον οδηγό των σκύλων, ήταν συνολικά και εντελώς απροετοίμαστοι στις συνθήκες στις οποίες προσπαθούσαν να δουλέψουν. Τι είδους εξερευνητής είναι αυτός που εκπλήσσεται?»

Όμως η Solomon υπερασπίζεται την δική της εκδοχή πιστεύοντας ότι δίνει «…μια πιο ισορροπημένη εικόνα για τον Scott, για τις δυνάμεις και τις αδυναμίες του. Νομίζω ότι δείχνει πώς η μοντέρνα επιστήμη μας δίνει μια καλύτερη εικόνα για όσα συνέβησαν στον ίδιο και στους άνδρες του. Είναι πραγματικά λυπηρό στην εποχή μας ότι πρέπει να κατατάξουμε τους ανθρώπους είτε στους ήρωες είτε στους δειλούς. Οι περισσότεροι άνθρωποι βρίσκονται κάπου ενδιάμεσα. Νομίζω ότι ο Scott ήταν περισσότερο προς την κατηγορία του ήρωα, αν δούμε τι του συνέβη και πόσο καλά οργανωμένο ήταν το σχέδιό του».

Είναι γεγονός ότι όλοι οι ιστορικοί διαπίστωσαν και επεσήμαναν μια σειρά από λάθη που οφείλονταν στις αποφάσεις του Scott και φυσικά συνετέλεσαν στην τραγική κατάληξη της αποστολής Terra Nova. Πέρα από το γεγονός που αναφέρει ο Huntford στο βιβλίο του, σχετικά με την υποτίμηση των καιρικών συνθηκών που η ομάδα του Νότιου Πόλου θα αντιμετώπιζε στην πορεία της υπάρχουν και πολλά ακόμα. Η επιλογή των αλόγων Pony για να τραβούν τα έλκηθρα της ομάδας, ήταν πέρα για πέρα λάθος. Τα μικρόσωμα άλογα δεν είχαν δοκιμαστεί ποτέ στο παρελθόν σε παρόμοιες αποστολές και η αποτυχία τους ήταν σχεδόν βέβαιη. Μετά από 40 ημέρες πορείας και τα 10 πόνυ εκτελέστηκαν ταλαιπωρημένα, παγωμένα και πεινασμένα. 

Η άποψη του Scott ότι οι άνδρες θα αναλάμβαναν να συνεχίσουν το έργο των αλόγων, όταν αυτά θα έπαυαν να είναι ικανά ήταν ακόμα ένα λάθος. Οι άνδρες ήταν ήδη εξουθενωμένοι, προσπαθώντας να βοηθήσουν τα άλογα που βούλιαζαν συνεχώς στο χιόνι. Κι ο Scott θεωρούσε εξαρχής ως δεδομένη την προσπάθεια αυτών των ανδρών να μεταφέρουν τα φορτία, όταν τα άλογα θα πέθαιναν.

Τα 23 σκυλιά που ακολούθησαν την αρχική ομάδα των 16 ανδρών, επέστρεψαν πίσω στη βάση κάποια στιγμή. Τα 2 μηχανοκίνητα έλκηθρα καταστράφηκαν λίγο μετά την εκκίνηση της πορείας και εγκαταλείφθηκαν. Οι σταθμοί ανεφοδιασμού οργανώθηκαν σε μία εβδομάδα, όταν η άποψη του Amundsen ήταν ότι ένας χρόνος (!) είναι μετά βίας αρκετός για να οργανωθούν. 

Από τους 16 που ξεκίνησαν, το σχέδιο προέβλεπε να συνεχίσουν μόνο οι 4 μέχρι τον Πόλο. Οι υπόλοιποι θα χρησίμευαν για να δημιουργήσουν τους σταθμούς ανεφοδιασμού που θα χρησιμοποιούσε η ομάδα του Πόλου στη διάρκεια της επιστροφής της. Στην τελική επιλογή, όταν είχαν μείνει 8 πια, ο Scott σε μια εντελώς αψυχολόγητη κίνηση κράτησε και πέμπτο μέλος για την τελική ομάδα (Bowers). Κι αυτό ενώ οι προμήθειες και ο εξοπλισμός (και τα σκι!!) επαρκούσαν μόνο για τέσσερις. 

Όταν οι πέντε έφτασαν στις 18 Ιανουαρίου στο Νότιο Πόλο μετέφεραν σχεδόν 100 κιλά ο καθένας. Εκεί διαπιστώνοντας ότι οι Νορβηγοί είχαν φτάσει ένα μήνα νωρίτερα κυριεύτηκαν από απογοήτευση, που μάλλον προσμέτρησε στα υπόλοιπα προβλήματα που αντιμετώπιζαν μέχρι τότε. Είναι χαρακτηριστικό το απόσπασμα από το ημερολόγιο του Scott:

«…Μεγαλοδύναμε!! Αυτό είναι ένα απαίσιο μέρος και φοβερό για μας, να έχουμε κοπιάσει τόσο για να φτάσουμε εδώ χωρίς την ανταμοιβή της πρωτιάς». 

Τους απέμεναν 1300 χιλιόμετρα για να επιστρέψουν στη βάση τους, στις ακτές της Ανταρκτικής. Ήδη έπασχαν από σκορβούτο και από κρυοπαγήματα. Την ίδια στιγμή η ομάδα του Amundsen ήθελε μία ακόμα εβδομάδα για να επιστρέψει θριαμβευτικά και με ασφάλεια στη βάση της. Είναι χαρακτηριστικό μάλιστα των επιλογών που ακολουθήθηκαν, ότι οι Νορβηγοί χρειάστηκαν 21 μέρες λιγότερο χρόνο. Δηλαδή οι Βρετανοί χρειάστηκαν 38% περισσότερο χρόνο (57 ημέρες / 79 ημέρες), «αξιοποιώντας» τα σχέδια του Scott. 

Στις 29 Μαρτίου, πάνω από 2 μήνες από την αναχώρησή τους από τον Πόλο, οι τρεις τελευταίοι της ομάδας των πέντε, άφηναν την τελευταία τους πνοή μέσα στο αντίσκηνο, σε μια απόσταση μόλις 18 χιλιομέτρων από το “One Ton Depot” τον σταθμό ανεφοδιασμού που ίσως τους έσωζε τη ζωή. Μετά το τέλος του Ανταρκτικού χειμώνα, ομάδα έρευνας ανακάλυψε τα πτώματά τους. Δίπλα στο αντίσκηνο υπήρχε και το έλκηθρο που μετέφεραν. Στο φορτίο του ανακαλύφθηκαν ανάμεσα στα υπόλοιπα και 16 κιλά πέτρες (!!!), που είχαν συλλέξει για επιστημονικούς λόγους στην πορεία της επιστροφής. Κάποιοι σχολίασαν αργότερα ότι αν αυτό το βάρος ήταν κρέας φώκιας, θα είχαν ζήσει. 

Ο Scott –αλλά και οι υπόλοιποι της αποστολής- ως Βρετανός διακατεχόταν από το σύνδρομο του suffering που εξέφραζε η Βικτωριανή εποχή, μια γενικότερη κουλτούρα που είχε περάσει και στο χώρο της εξερεύνησης και εκφραζόταν από την αρχή “no pain no gain” (δεν υπάρχει κέρδος χωρίς πόνο). Ήταν μια καθαρά ρομαντική αντιμετώπιση σοβαρών ζητημάτων ζωής και θανάτου και μάλλον ο θάνατος αντιμετωπιζόταν σαν μια ηρωική πράξη, ως η υπέρτατη πράξη ηρωισμού ενός εξερευνητή. Κι εδώ είναι χαρακτηριστικό το απόσπασμα από το ημερολόγιό του Scott, στις 22 Μαρτίου:

«Άσχημη θύελλα όπως πάντα –ο Wilson και ο Bowers αδύναμοι να ξεκινήσουν- αύριο η τελευταία ευκαιρία- καθόλου καύσιμα και μόνο μια ή δυο μερίδες φαγητό απέμειναν- πρέπει να είναι κοντά το τέλος. Αποφασίσαμε ότι θα είναι φυσικό –θα προχωρήσουμε προς το σταθμό ανεφοδιασμού με ή χωρίς τα πράγματά μας και θα πεθάνουμε πάνω στα βήματά μας». 

Λίγο πριν το δραματικό τέλος τους, ο Scott έγραψε τις παρακάτω γραμμές, που αποτελούν ένα μήνυμα προς τον κόσμο, όπου εξηγεί τις αιτίες της καταστροφής που βρήκε την ομάδα του:

«…δε λυπάμαι γι αυτό το ταξίδι, που απέδειξε ότι οι Άγγλοι μπορούν να αντέξουν τις κακουχίες, να βοηθήσουν ο ένας τον άλλο και να συναντήσουν στο τέλος το θάνατο με το ίδιο ψυχικό σθένος που έδειχναν πάντα. Πήραμε ρίσκα, ξέραμε ότι τα παίρναμε. Οι καταστάσεις στράφηκαν εναντίον μας και όσο γι αυτό δεν έχουμε κανένα λόγο να παραπονιόμαστε αλλά δόξα στο θέλημα του Θεού, είμαστε αποφασισμένοι να κάνουμε ότι καλύτερο μπορούμε μέχρι το τέλος… Αν ζούσαμε, θα είχα να διηγηθώ μια ιστορία θάρρους, αντοχής και κουράγιου των συντρόφων μου, η οποία θα ενέπνεε την καρδιά κάθε Άγγλου. Αυτές οι πρόχειρες σημειώσεις και τα νεκρά κορμιά μας θα πρέπει να διηγηθούν την ιστορία…»

Ενδιαφέροντα Links: 

-Η εξιστόρηση της ανακάλυψης των νεκρών από την ομάδα έρευνας, τον Νοέμβριο του 1912